برکن زخواب غفلت پورا سر

واندر جهان به چشم خرد بنگر

کار خر است خواب و خور ای نادان

با خر به خواب و خور چه شدی در خور؟

ایزد خرد ز بهر چه داده ستت؟

تا خوش بخسپی و بخوری چون خر؟

بر نه به سر کلاه خرد وانگه

بر کن به شب یکی سوی گردون سر

گوئی که سبز دریا موجی زد

وز قعر برفگند به سر گوهر

تیره شب و ستاره درو، گوئی

در ظلمت است لشکر اسکندر

پروین چو هفت خواهر چون دایم

بنشسته اند پهلوی یک دیگر؟

چون است زهره چون رخ ترسنده

مریخ همچو دیدهٔ شیر نر؟

شعری چو سیم خود شد، یا خود شد

عیوق چون عقیق چنان احمر؟

بر مبرم کبود چنین هر شب

چندین هزار چون شکفد عبهر؟

گوئی که در زدند هزاران جای

آتش به گرد خرمن نیلوفر

گر آتش است چون که در این خرمن

هرگز فزون نگشت و نشد کمتر؟

بی روغن و فتیله و بی هیزم

هرگز نداد نورو فروغ آذر

گر آتش آن بود که خورش خواهد

آتش نباشد آنکه نخواهد خور

بنگر که از بلور برون آید

آتش همی به نور و شعاع خور

خورشید صانع است مر آتش را

بشناس از آتش ای پسر آتش گر

ور لشکری است این که همی بینی

سالار و میر کیست بر این لشکر؟

سقراط هفت میر نهاد این را

تدبیر ساز و کارکن و رهبر

سبز است ماه و گفت کزو روید

در خاک ملح و، سیم به سنگ اندر

مریخ زاید آهن بد خو را

وز آفتاب گفت که زاید زر

برجیس گفت مادر ارزیز است

مس را همیشه زهره بود مادر

سیماب دختر است عطارد را

کیوان چو مادر است و سرب دختر

این هفت گوهران گدازان را

سقراط باز بست به هفت اختر

گر قول این حکیم درست آید

با او مرا بس است خرد داور

زیرا که جمله پیشه وران باشند

اینها به کار خویش درون مضطر

سالار کیست پس چو از این هفتان

هر یک موکل است به کاری بر؟

سالار پیشه ور نبود هرگز

بل پیشه ور رهی بود و چاکر

آن است پادشا که پدید آورد

این اختران و این فلک اخضر

واندر هوا به امر وی استاده است

بی دار و بند پایهٔ بحر و بر

وایدون به امر او شد و تقدیرش

با خاک خشک ساخته آب تر

چندین همی به قدرت او گردد

این آسیای تیز رو بی در

وین خاک خشک زشت بدو گیرد

چندین هزار زینت و زیب و فر

وین هر چهار خواهر زاینده

با بچگان بی عدد و بی مر

تسبیح می کنندش پیوسته

در زیر این کبود و تنک چادر

تسبیح هفت چرخ شنوده ستی

گر نیست گشته گوش ضمیرت کر

دست خدای اگر نگرفته ستی

حسرت خوری بسی و بری کیفر

چشمیت می بباید و گوشی نو

از بهر دیدن ملک اکبر

آنجا به پیش خود ندهد بارت

گر چشم و گوش تو نبری زایدر

ایزد بر آسمانت همی خواند

تو خویشتن چرا فگنی در جر؟

از بهر بر شدن سوی علیین

از علم پای ساز و، ز طاعت پر

ای کوفته مفازهٔ بی باکی

فربه شده به جسم و، به جان لاغر

در گردن جهان فریبنده

کرده دو دست و بازوی خود چنبر

ایدون گمان بری که گرفته ستی

دربر به مهر، خوب یکی دلبر

واگاه نیستی که یکی افعی

داری گرفته تنگ و خوش اندر بر

گر خویشتن کشی ز جهان، ورنی

بر تو به کینه او بکشد خنجر

زین بی وفا، وفا چه طمع داری؟

چون در دمی به بیخته خاکستر؟

چون تو بسی به بحر درافگنده است

این صعب دیو جاهل بدمحضر

وز خلق چون تو غرقه بسی کرده است

این بحر بی کرانهٔ بی معبر

گریست این جهان به مثل، زیرا

بس ناخوش است و، خوش بخارد گر

با طبع ساز باشد، پنداری

شیری است تازه، پخته و پر شکر

لیکن چو کرد قصد جفا، پیشش

خاقان خطر ندارد و نه قیصر

گاهی عروس وارت پیش آید

با گوشوار و یاره و با افسر

باصد کرشمه بسترد از رویت

با شرم گرد باستی و معجر

گاهی هزبروار برون آید

با خشم عمرو و با شغب عنتر

دیوانه وار راست کند ناگه

خنجر به سوی سینه ت و، زی حنجر

در حرب این زمانهٔ دیوانه

از صبر ساز تیغ و، ز دین مغفر

وز شاخ دین شکوفهٔ دانش چن

وز دشت علم سنبل طاعت چر

کاین نیست مستقر خردمندان

بلک این گذرگهی است، برو بگذر

شاخی که بار او نبود ما را

آن شاخ پس چه بی برو چه برور

دنیا خطر ندارد یک ذره

سوی خدای داور بی یاور

نزدیک او اگر خطرش هستی

یک شربت آب کی خوردی کافر

الفنج گاه توست جهان، زینجا

برگیر زود زاد ره محشر

بل دفتری است این که همی بینی

خط خدای خویش بر این دفتر

منکر مشو اشارت حجت را

زیرا هگرز حق نبود منکر

خط خدای زود بیاموزی

گر در شوی به خانهٔ پیغمبر

گر درشوی به خانه ش، بر خاکت

شمشاد و لاله روید و سیسنبر

ندهد خدای عرش در این خانه

راهت مگر به راهبری حیدر

حیدر، که زو رسید و ز فخر او

از قیروان به چین خبر خیبر

شیران ز بیم خنجر او حیران

دریا به پیش خاطر او فرغر

قولش مقر و مایهٔ نور دل

تیغش مکان و معدن شور و شر

ایزد عطاش داد محمد را

نامش علی شناس و لقب کوثر

گرت آرزوست صورت او دیدن

وان منظر مبارک و آن مخبر

بشتاب سوی حضرت مستنصر

ره را ز فخر جز به مژه مسپر

آنجاست دین و دنیا را قبله

وانجاست عز و دولت را مشعر

خورشید پیش طلعت او تیره

گردون بجای حضرت او کردر

ای یافته به تیغ و بیان تو

زیب و جمال معرکه و منبر

بی صورت مبارک تو، دنیا

مجهول بود و بی سلب و زیور

معروف شد به علم تو دین، زیرا

دین عود بود و خاطر تو مجمر

ای حجت زمین خراسان، زه!

مدح رسول و آل چنین گستر

ای گشته نوک کلک سخن گویت

در دیدهٔ مخالف دین نشتر

دیبا همی بدیع برون آری

اندر ضمیر توست مگر ششتر

بر شعر زهد گفتن و بر طاعت

این روزگار مانده ت را بشمر